Αντόνιο Γκράμσι: Μισώ τους αδιάφορους

«Μισώ τους αδιάφορους. Πιστεύω ότι το να ζεις σημαίνει να εντάσσεσαι κάπου. Όποιος ζει πραγματικά δεν μπορεί να μην είναι πολίτης και ενταγμένος. Η αδιαφορία είναι αβουλία, είναι παρασιτισμός, είναι δειλία, δεν είναι ζωή. Γι’ αυτό μισώ τους αδιάφορους».

Η αδιαφορία είναι το νεκρό βάρος της ιστορίας. Η αδιαφορία δρα δυνατά πάνω στην ιστορία. Δρα παθητικά, αλλά δρα. Είναι η μοιρολατρία. Είναι αυτό που δεν μπορείς να υπολογίσεις. Είναι αυτό που διαταράσσει τα προγράμματα, που ανατρέπει τα σχέδια που έχουν κατασκευαστεί με τον καλύτερο τρόπο. Είναι η κτηνώδης ύλη που πνίγει την ευφυΐα. Αυτό που συμβαίνει, το κακό που πέφτει πάνω σε όλους, συμβαίνει γιατί η μάζα των ανθρώπων απαρνείται τη βούλησή της, αφήνει να εκδίδονται νόμοι που μόνο η εξέγερση θα μπορέσει να καταργήσει, αφήνει να ανέβουν στην εξουσία άνθρωποι που μόνο μια ανταρσία θα μπορέσει να ανατρέψει. Μέσα στη σκόπιμη απουσία και στην αδιαφορία λίγα χέρια, που δεν επιτηρούνται από κανέναν έλεγχο, υφαίνουν τον ιστό της συλλογικής ζωής, και η μάζα είναι σε άγνοια, γιατί δεν ανησυχεί. Φαίνεται λοιπόν σαν η μοίρα να συμπαρασύρει τους πάντες και τα πάντα, φαίνεται σαν η ιστορία να μην είναι.......

τίποτε άλλο από ένα τεράστιο φυσικό φαινόμενο, μια έκρηξη ηφαιστείου, ένας σεισμός όπου όλοι είναι θύματα, αυτοί που τον θέλησαν κι αυτοί που δεν τον θέλησαν, αυτοί που γνώριζαν κι αυτοί που δεν γνώριζαν, αυτοί που ήταν δραστήριοι κι αυτοί που αδιαφορούσαν. Κάποιοι κλαψουρίζουν αξιοθρήνητα, άλλοι βλαστημάνε χυδαία, αλλά κανείς ή λίγοι αναρωτιούνται: αν είχα κάνει κι εγώ το χρέος μου, αν είχα προσπαθήσει να επιβάλλω τη βούλησή μου, θα συνέβαινε αυτό που συνέβη;

Μισώ τους αδιάφορους και γι’’ αυτό: γιατί με ενοχλεί το κλαψούρισμά τους, κλαψούρισμα αιωνίων αθώων. Ζητώ να μου δώσει λογαριασμό ο καθένας απ’’ αυτούς με ποιον τρόπο έφερε σε πέρας το καθήκον που του έθεσε και του θέτει καθημερινά η ζωή, γι’’ αυτό που έκανε και ειδικά γι’’ αυτό που δεν έκανε. Και νιώθω ότι μπορώ να είμαι αδυσώπητος, ότι δεν μπορώ να χαλαλίσω τον οίκτο μου, ότι δεν μπορώ να μοιραστώ μαζί τους τα δάκρυά μου.

Είμαι ενταγμένος, ζω, νιώθω ότι στις συνειδήσεις του χώρου μου ήδη πάλλεται η δραστηριότητα της μελλοντικής πόλης, που ο χώρος μου χτίζει. Και μέσα σ’’ αυτήν την πόλη η κοινωνική αλυσίδα δεν βαραίνει τους λίγους, μέσα σ’’ αυτήν κάθε συμβάν δεν οφείλεται στην τύχη, στη μοίρα, μα είναι ευφυές έργο των πολιτών. Δεν υπάρχει μέσα σ’’ αυτήν κανείς που να στέκεται να κοιτάζει από το παράθυρο, ενώ οι λίγοι θυσιάζονται, κόβουν τις φλέβες τους. Ζω, είμαι ενταγμένος. Γι’’ αυτό μισώ αυτούς που δεν συμμετέχουν, μισώ τους αδιάφορους».

11 Φεβρουαρίου 1917

Ο Αντόνιο Γκράμσι (22 Ιανουαρίου 1891 — 27 Απριλίου 1937) ήταν Ιταλός φιλόσοφος, συγγραφέας, πολιτικός και πολιτικός επιστήμονας.

Όλο το πρωί, έψαχνα ένα καλό θέμα με ουσιαστικό περιεχόμενο σχετικά με τον αδιάφορο πολίτη (οξύμωρη έκφραση, σωστά;). Ήθελα να τον ορίσω, να τον εντοπίσω, να τον κάνω να συνειδητοποιήσει την άγνοιά του, ώστε να το δεχτεί και να αλλάξει. Ψάχνοντας έπεσα τυχαία σε αυτή τη πλήρη εκδήλωση απέχθειας και απελπισίας του Γκράμσι για τους αδιάφορους “πολίτες”. Μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Με κάλυπτε σε πολλά σημεία. Και γι’ αυτό τον λόγο την παραθέτω.

Υπάρχουν άτομα που δεν αισθάνονται την κοινωνική τους ευθύνη (που είναι η πρώτη αρετή του πολίτη εφόσον είναι κοινωνικά όντα), που αδιαφορούν. Αυτοί, οι αδιάφοροι για τα κοινά πολίτες, δεν είναι φιλήσυχοι, αλλά α-πολιτικοί, άρα άχρηστοι και ίσως επικίνδυνοι πολίτες. Είναι “αχρείοι”, δηλαδή υπήκοοι, παθητικοί δέκτες που δεν ενδιαφέρονται για την πολιτεία, καθώς και για τα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά θέματα που την απασχολούν.

Ο αδιάφορος για τα κοινά πολίτης αφήνει τις υποθέσεις που τον αφορούν να πάρουν τον κατήφορο της καταστροφής, μετατοπίζοντας τις ευθύνες της αποτυχίας στους συμπολίτες του και στους πολιτικούς. Ο ίδιος, αδρανής και αδιάφορος δεν είναι κοινωνικά υπεύθυνος ως πολίτης.

Επιπροσθέτως, ο μη συμμετέχων στα κοινά είναι συνήθως δειλός, παθητικός, ανεύθυνος και ευθυνόφοβος. Είναι άνθρωπος «παραιτημένος», ενσάρκωση της φιλοσοφίας του «δε βαριέσαι» και του «ωχ αδερφέ», θεατής και όχι πρωταγωνιστής της κοινωνικής σκηνής. Μέσω της πολιτικής του αδράνειας το άτομο αυτό αχρηστεύει τη θέληση, τη σκέψη και τα οράματά του. Δεν συντελεί και δεν εργάζεται για τη βελτίωση της κοινωνίας, ο άνθρωπος αυτός μετατρέπεται σε αντικείμενο και όχι υποκείμενο της ιστορίας. Μετατρέπεται σε «παράσιτο» που με τη συμπεριφορά του αποτελεί τροχοπέδη της δημοκρατίας. Αυτό το άτομο ανήκει στους «μηδέν πράττοντες», οι οποίοι συντελούν με την αδιαφορία τους, ώστε να μην επιλύονται τα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά προβλήματα της κοινωνίας, με αποτέλεσμα η κοινωνία να οδηγείται σε στασιμότητα και οπισθοδρόμηση. Το άτομο που προτάσσει το προσωπικό συμφέρον αντιμάχεται την κοινωνική πρόοδο, ευθύνεται για την κοινωνική καθυστέρηση. Παράλληλα λογίζεται ως αλλοτριωμένο, ασυνείδητο και ανεύθυνο.

Η ανευθυνότητα και η ανωριμότητα αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο στην αχρήστευση του πολίτη. Πολιτική είναι η τέχνη του «άρχειν» και του «άρχεσαι» και η τέχνη του να μετέχει κανείς αποτελεσματικά στα κοινά είτε σαν άρχων είτε σαν αρχόμενος. Ωστόσο, τα άτομα που δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν αυτή την ευθύνη, αυτοαφοπλίζονται, γίνονται υπήκοοι, έρμαια της όποιας εξουσίας.

Μη συμμετοχή στα κοινά, υποδηλώνει ηττοπάθεια, έλλειψη προβληματισμού, παθητική στάση απέναντι στα πάντα. Αδράνεια για τα κοινά, όμως, σημαίνει χάσιμο της ελευθερίας, αλλοτρίωση και τυποποίηση. Ταυτόχρονα, οι άνθρωποι, μη γνωρίζοντας πώς αλλιώς να καλυτερεύσουν τις συνθήκες ζώνης τους, πώς να αποφασίζουν οι ίδιοι για ό,τι τους αφορά, οδηγούνται σε πράξεις βίας και γίνονται αντικοινωνικοί.

Η άσκηση πολιτικής δεν είναι δικαίωμα μόνο, είναι και υπέρτατο χρέος και ιδίως στον αιώνα μας, «αιώνα των μαζών» και της ετεροκατεύθυνσης.

enfo.gr