Ψυχογενείς Διατροφικές Διαταραχές και υπερφαγία. Τι σηματοδοτούν και πως

Της Βικτωρίας Χαλκιά-Ντότσικα

Η εμφάνιση των διατροφικών ψυχογενών νοσημάτων παίρνει δραματικές διαστάσεις στις μέρες μας, με όλο και περισσότερους ανθρώπους να αναζητούν σωστή πληροφόρηση, ψυχολογική υποστήριξη και κατάλληλη εξειδικευμένη βοήθεια. Ζούμε σε μια εποχή όπου η εικόνα και η αξιολόγηση της, διαδραματίζεται σημαντικότατο ρόλο, κατακλυζόμαστε ταυτόχρονα από άπειρες συμβουλές και εικόνες περί διατροφής, με αποτέλεσμα το φαγητό να υπερεκτιμάται και να μετατρέπεται σε εμμονή.

Η κλινική πρακτική και οι ερευνητικές μελέτες δείχνουν πως, η έγκυρη διάγνωση της διαταραχής βοηθά το άτομο να διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά τις καθημερινές διατροφικές συνήθειες(διατροφικό στυλ) και τα αρνητικά συναισθήματα, που είναι η βασική αιτία εμφάνισης τέτοιων διαταραχών. Ο ... καθένας μπορεί να αναπτύξει μια διατροφική διαταραχή, ανεξάρτητα από το φύλο ,την ηλικία και το μορφωτικό του επίπεδο .

Οι ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές εμφανίζονται, ως εξωτερικά σημάδια των συναισθηματικών δυσκολιών και των ψυχολογικών θεμάτων του ατόμου. Η υπερφαγία αναπτύσσεται με σκοπό να ελέγξει και να καταστείλει συναισθήματα πόνου, θλίψης καθώς και επίμονες σκέψεις, όμως με έναν τρόπο, που λειτουργεί επιβαρυντικά για την σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου.(φαύλος κύκλος/παχυσαρκία - υπέρταση-αισθήματα ντροπής-κοινωνική απομόνωση.) Η παχυσαρκία αποτελεί σε αρκετές περιπτώσεις αποτέλεσμα της υπερφαγίας, όχι όμως πάντα για κάθε άτομο που αντιμετωπίζει προβλήματα βάρους. Στα άτομα με παχυσαρκία δεν παρατηρούνται απαραίτητα διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές με ψυχολογικό και συναισθηματικό υπόβαθρο.

Οι έρευνες για τα αίτια εμφάνισης των διατροφικών διαταραχών εστιάζουν στην γονιδιακή προδιάθεση που σε άμεση συνάρτηση με τους κοινωνικούς περιβαλλοντολογικούς παράγοντες, το life style και τις παγιωμένες μαθημένες αντιλήψεις περί διατροφής, ¨ενεργοποιούν¨ την διαταραχή. Επίσης οι έντονες κοινωνικές υποχρεώσεις και οι υπέρμετρες προσδοκίες ενδέχεται να επηρεάσουν και να πυροδοτήσουν τέτοιες συμπεριφορές καθώς και η αδυναμία επικοινωνίας αρνητικών συναισθημάτων και εσωτερικών αναγκών του ατόμου.(εσωστρέφεια, κατάθλιψη, απουσία υποστηρικτικού δικτύου). Το άτομο αδυνατεί ψυχολογικά να διαχειριστεί τις δυσκολίες της ζωής και λόγω της εσωτερικής σύγχυσης και του άγχους που βιώνει επικεντρώνεται στο φαγητό για να νιώσει ευχαρίστηση και ηρεμία (έλεγχος). Το άλυτο ή περιπεπλεγμένο πένθος, οι οικογενειακές δυσκολίες, οι μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές καθώς και προβληματισμοί για την σεξουαλική ταυτότητα του ατόμου, έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση ψυχογενών διατροφικών διαταραχών.

Συμπτώματα:

Τα σημάδια που φανερώνουν την ύπαρξη κάποιας διατροφικής δυσλειτουργίας στηρίζονται κυρίως σε τρείς βασικούς άξονες και σχετίζονται με τον τρόπο που το άτομο χειρίζεται τις διατροφικές του συνήθειες. Οι άξονες αυτοί εστιάζουν : στην σκέψη γύρω από το φαγητό, το συναίσθημα για ότι τρώει κανείς και την διατροφική του συμπεριφορά.

Επαναλαμβανόμενες και αρνητικές σκέψεις σχετικά με το φαγητό, την ποσότητα, την στάση και την άποψη των τρίτων που παρατήρησαν το άτομο την ώρα του φαγητού. (παράδειγμα: πόσο έφαγα, πότε θα είναι το επόμενο γεύμα, τι θα φάω, μήπως έφαγα παραπάνω, γιατί έφαγα τόσο, μήπως με είδε κάποιος να τρώω πάλι?)

Αρνητικά και ανεπιθύμητα συναισθήματα γύρω από το φαγητό. Έντονο αίσθημα ντροπής, ενοχής, φόβου και άγχους σε σχέση με την διατροφή.(παράδειγμα: νιώθω ότι ξέφυγα από τα όρια μου, ότι δεν συγκρατήθηκα , ότι δεν έχω τον έλεγχο στην διατροφή, ή το αντίθετο, πως είμαι βαριά, ενώ όλη με θεωρούν φυσιολογική.)

Η συμπεριφορά, που διαμορφώνεται από τις παραπάνω σκέψεις και το συναίσθημα , οδηγούν το άτομο σε ένα συγκεκριμένο διατροφικό μοτίβο αλλά και σε συνεχή ενασχόληση με το βάρος του (παράδειγμα: τρώω όλη την ώρα, ζυγίζομαι συνέχεια, τρώω κρυφά από τους άλλους, βρίσκομαι διαρκώς εντός ή εκτός δίαιτας, δεν με ικανοποιεί η εικόνα μου.)

Υπερφαγία 

Η υπερφαγία χαρακτηρίζεται ως μια ξεχωριστή ψυχογενής διατροφική διαταραχή, με δύο βασικά χαρακτηριστικά – συμπτώματα: την μεγάλη κατανάλωση τροφής σε μικρό χρονικό διάστημα και την αίσθηση απώλειας ελέγχου στην κατανάλωση τροφής. Διαφοροποιείτε από την νευρική βουλιμία ,από το γεγονός ότι, τα άτομα με υπερφαγία δεν αυτό-προκαλούν εμετούς μετά από ένα υπερβολικά μεγάλο γεύμα (μη χρήση ακατάλληλων αντισταθμιστικών συμπεριφορών). Στην υπερφαγία ο άνθρωπος τρέφεται ανεξέλεγκτα ή τουλάχιστον έτσι αισθάνεται, αλλά δεν οδηγείτε σε επεισόδιο προκαλούμενου εμετού, καθαρτικών κ.τ.λ. Κάθε επεισόδιο υπερφαγίας συνοδεύετε από αίσθημα έντονης ενοχής και ντροπής .

Συχνά γνωρίσματα υπερφαγίας:

• Το άτομο τρώει ενώ δεν νιώθει το φυσικό αίσθημα της πείνας.
• Τρώει πολύ μεγαλύτερες ποσότητες από αυτές που συνήθως τρώει το μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων και μέσα σε αντίστοιχη χρονική περίοδο.
• Σταματά να τρώει όταν πια αρχίσει να αισθάνεται δυσαρέσκεια και αηδία.
• Τρώει γρήγορα, αγχωμένα και από αμηχανία.
• Απομονώνεται κοινωνικά.
• Βιώνει ντροπή, ενοχές και ανεπιθύμητα συναισθήματα μετά από κάθε υπερβολικό γεύμα.
• Υπόσχεται αλλαγές που τελικά αδυνατεί να πραγματοποιήσει.
• Ξεκινά δίαιτες που αποτυγχάνουν.
• Καταναλώνει τροφές με μεγάλη θερμιδική αξία.
• Προβληματίζεται έντονα για τους λόγους που δεν ασκεί αυτό-έλεγχο, ενώ στην πραγματικότητα ,ένιωθε την ανάγκη να το κάνει. (γιατί μου συμβαίνει αυτό?)
• Ματαιώνεται και χάνει την εμπιστοσύνη και την εκτίμηση προς τον εαυτό του.

Έντονο άγχος. 

Οι παραπάνω πληροφορίες είναι ενδεικτικές και δεν θα πρέπει να οδηγούν τα άτομα στο να διεξάγουν συμπεράσματα διότι, η κλινική διάγνωση θα πρέπει γίνεται αποκλειστικά και μόνο από εξειδικευμένο θεραπευτή ,ο οποίος συνυπολογίζει και εκτιμά επιπλέον στοιχεία σχετικά με το ιστορικό , την προσωπικότητα και την σοβαρότητα της διαταραχής.(συχνότητα επεισοδίων-ένταση-χρονική διάρκεια συμπτωμάτων) (DSM IV) 

Αντιμετώπιση: Τις περισσότερες φορές, η προσπάθεια να χάσει κανείς βάρος και να ελέγξει την διατροφή του μόνο με δίαιτα, εστιάζεται στο κίνητρο του για αποδοχή από το περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο όμως το άτομο παραγνωρίζει βαθύτερες συναισθηματικές του ανάγκες και εσωτερικά θέματα που αποτελούν την βασική πηγή εμφάνισης της διαταραχής της υπερφαγίας. Έτσι πολύ σύντομα η δίαιτα καταρρέει ,μαζί και η διάθεση για περαιτέρω προσπάθεια. Μέσα από τηνψυχοθεραπευτική σχέση και διαδικασία, το άτομο έρχεται σε επαφή με τον εαυτό του, τις βαθύτερες σκέψεις και τις μαθημένες διατροφικές συμπεριφορές, επιτυγχάνοντας μόνιμες και ουσιαστικές αλλαγές. 

Όπως: Αυτογνωσία.

Διαπραγμάτευση και αναθεώρηση παγιωμένων γνωστικών αντιλήψεων για την διατροφή.

Έλεγχος κατά την λήψη τροφής.

Έλεγχο και σε άλλες συμπεριφορές που δεν λειτουργούν σωστά για το ίδιο το άτομο.

Ανεξαρτησία από τον εθισμό προς το φαγητό και τις συναφείς συμπεριφορές.

Άσκηση ελέγχου σε θέματα που αφορούν τον τρόπο ζωής γενικότερα.

Διαχείριση αισθημάτων πόνου, θλίψης, άγχους και δύσκολων καταστάσεων.

Ενίσχυση της αυτό-εικόνας του.

Νιώθει ότι μπορεί τελικά να τα καταφέρει-ότι αξίζει.

Αναπτύσσει επικοινωνιακές δεξιότητες και εκφράζεται με μεγαλύτερη άνεση για ότι αισθάνεται. Επομένως διεκδικεί την ευχαρίστηση μέσα από άλλες πηγές και δραστηριότητες.

Επιτυγχάνει καλύτερη συγκέντρωση και σκέψη.

Δεν χρειάζεται μονίμως να εντάσσεται σε προγράμματα με εξαντλητικές δίαιτες.

Νιώθει ελεύθερος/η από κοινωνικές πιέσεις, επικρίσεις και περιορισμούς.

Βελτιώνει το συναίσθημα και την διάθεση του.

Διαθέτει καλύτερη σωματική υγεία.

Αναπτύσσει δεξιότητες διαχείρισης διατροφικών συνηθειών.

Κατορθώνει απώλεια βάρους και βελτίωση της εξωτερικής εμφάνισης που έρχεται σαν αποτέλεσμα της όλης προσπάθειας και δεν αποτελεί τον μοναδικό κίνητρο του ατόμου.

Η τροφή σηματοδοτεί πολλά διαφορετικά στοιχεία, για το συναίσθημα και τις βαθύτερες ψυχολογικές ανάγκες του κάθε ατόμου. Υπάρχει αποδεδειγμένα μια θεμελιώδης αιτιώδης συσχέτιση του φαγητού και των συναισθημάτων που βιώνουμε, η οποία καθορίζεται από τα πρώιμα στάδια ανάπτυξης της ζωής μας. Ο καθένας τρέφεται περισσότερο ή λιγότερο από το κανονικό, για να καλύψει διαφορετικές επιθυμίες και να αντιμετωπίσει επίπονες καταστάσεις. Είναι σημαντικό στην υπερφαγία ,όπως και σε όλες τις διατροφικές διαταραχές να κατανοήσουμε τα πραγματικά αίτια που οδηγούν στην υπερβολή και την στρέβλωση της εικόνας του εαυτού και μέσα από την προσωπική ανάπτυξη να γνωρίσουμε και αγαπήσουμε τον εαυτό μας και κατά συνέπεια… και το σώμα μας.  

Βικτωρία Χαλκιά-Ντότσικα

IPT Ψυχοθεραπεύτρια- Πιστοποιημένη Σύμβουλος-Συντονίστρια Σχολών ΓονέωνΑγ. Νικολάου 6 Λαμία 

22310 46085 - 698 5126004 

www.victoria-chalkia.gr

ΠΗΓΗ